Əmanətə və əhdlərə xəyanət etməmək
Əmanət deyildiyi zaman bu, yalnız məhdud mənada, yəni verilən bir şeyi müəyyən müddətə saxlamaq kimi anlaşılmamalıdır. Hər bir vəzifə və məsuliyyət insan üzərində əmanətdir. Həmin vəzifə lazımi şəkildə yerinə yetirilməzsə, əmanətə xəyanət edilmiş anlamına gəlir.
Quranda tərif edilən mömin dürüst, əmin və məsuliyyətli bir insandır. O, kiçik məsələlərin, kiçik mənfəətlərin ardınca qaçmaz. Buna görə də ona verilən hər bir əhdi yerinə yetirdiyi və ya daşıdığı əmanətə ən gözəl şəkildə riayət etdiyi üçün tam etibar edilir. Möminlərin bu xüsusiyyətindən Quranda böyük mədhlə bəhs edilir:
«Onlar əmanətə xəyanət etməz, verdikləri sözü yerinə yetirərlər»
(«Məaric» surəsi, 32).
Əhd etmək və əmanət saxlamaq məsələsində bir insanın daşımaq iqtidarında olmadığı bir yükün altına girməsi doğru deyil. Çünki verilən əhdə riayət etməmək, əmanətə xəyanət etməyin hesabı Allah dərgahında sorulacaqdır:
Burada mühüm olan məqam insanın bacaracağı işlərin öhdəsindən gələ bilməmək qorxusu, tənbəllik və buna bənzər səbəblərdən məsuliyyətdən qaçmamasıdır. Bacarmayacağı bir işi boynuna götürmək kimi, bacaracağı xeyirli bir işdən, məsuliyyətdən yayınmaq da insan üçün günah ola bilər. Məsuliyyət daşımaq hər zaman insanın öz seçiminə bağlı deyil. Hələ Allahın əmri kimi qəti itaət tələb edən hallarda möminin öz istəyi ilə seçim haqqı yoxdur.
Allah yolunda mübarizə aparılarkən hər kəsə öz təcrübəsinə və qabiliyyətinə görə müxtəlif vəzifələr verilə bilər. «Bacarmaram, mən bu məsuliyyətin altından çıxa bilmərəm» kimi səbəblər gətirməyin heç bir mənası yoxdur. Möminin tam bir itaət, saf bir niyyət və səmimi bir dua ilə ona verilən məsuliyyəti tam şəkildə yerinə yetirə bilməməsi üçün heç bir səbəb yoxdur.
Əmanəti öz sahibinə qaytarmaq
Hər bir insanın müxtəlif bacarıq və qabiliyyətlərə fərqli cəhətlərə malikdir. Bundan əlavə, hər bir insanın iman dərəcəsi, Allah qorxusu və təqvası da fərqli olduğu üçün, bunlara bağlı olaraq məsuliyyət hissi, ədalət anlayışı, hadisələrə qiymət vermək qabiliyyəti də fərqlidir. Bu səbəbdən hər bir insanın daşıyacağı məsuliyyətin növü və böyüklüyü də fərqli ola bilər. Bir işi haqqı ilə doğru və ya qüsurlu şəkildə yerinə yetirə biləcək bir insan həmin işin «əhli» hesab edilir. Əmanətin öz sahibinə qaytarılması isə Quranda bildirilən bir əmrdir:
(«Nisa» surəsi, 58).
Əmanətin öz sahibinə qaytarılması İslamın əsasında dayanan ədalət anlayışının mühüm bir hissəsidir. Əmanətin öz sahibinə verildiyi, hökmlərin ədalətlə verildiyi İslami bir cəmiyyətdə heç bir insan haqsızlığa və zülmə məruz qalmaz. Sistemin bütün sahələri qüsursuz şəkildə fəaliyyət göstərər, maksimum fayda əldə edilər.
Halbuki cahil cəmiyyətlərdə vəzifə bölgüsü əsasən həyat yoldaşı, dostluq, qohumluq münasibətlərinə və xətir-hörmətə, qarşılıqlı mənfəətlərə görə tənzimlənir. Bunun nəticəsi olaraq, yüksək vəzifələrə və məqamlara həmin işi bilməyən cahil, ağılsız, qabiliyyətsiz və bacarıqsız insanlar gətirilir. Belə cəmiyyətlərdə ədalətə və dürüstlüyə riayət edilib-edilməməsi əndişəsindən hətta söhbət gedə bilməz. Nəticədə də heç bir işdən lazımi fayda əldə edilə bilməz. Kiçik mənafe qruplarının maraqları cəmiyyətin maraqlarından üstün tutulur və böyük sosial böhranlar baş verir.
Quranın əxlaq sistemini mənimsəyən bir cəmiyyətdə isə belə problemlər olmaz. Buna baxmayaraq mömin insan hər bir sahədə ədalətli olmalı, cahiliyyənin meyar olaraq qəbul etdiyi dəyərləri hər hərəkətində, qəbul etdiyi hər qərarında və verdiyi hər hökmündə Qurana tabe olmağa diqqət göstərməlidir.
Xüsusən də Allah yolunda fikri mübarizənin aparılması üçün ona tapşırılan vəzifəni uğurla yerinə yetirməyin dinin mənfəətləri baxımından olduqca strateji əhəmiyyəti vardır. Buna görə də hər hansı bir vəzifənin düzgün paylanmaması, bacarmayanlara mühüm işlərin verilməsi ayənin hökmü ilə ziddiyyət təşkil edən bir hərəkətdir. Bu isə İslama və müsəlmanlara zərər gətirir.
